Discriminatie op het hoogste niveau: het Europees coronapaspoort
De afgelopen weken gingen er heel wat stemmen op om de coronamaatregelen te beginnen loslaten. Het draagvlak bij de bevolking verdwijnt stilaan, verschillende belangengroepen eisen perspectief en politici moeten daarmee aan de slag. Actuele duidingsprogramma’s konden het coronadebat het voorbije jaar nauwelijks uit de weg, maar nu we voorzichtig mogen wegdromen van de toekomst komen verschillende voorstellen naar boven om die nabije toekomst in te richten. Of 2021 het jaar van de grote vrijheid gaat worden, kan voorlopig niemand voorspellen. Het lijkt er wel op dat we ons op een kantelpunt begeven en daar maken politici gulzig gebruik van om hun idealen op de tafel te gooien. Vorige week pleitten meerdere Europese leiders voor een intergouvernementeel coronapaspoort. In het volgende artikel probeer ik te onderzoeken waarom zo’n document schadelijk is voor de grondrechten die gelden in de Europese Unie.
De Europese Unie kent een hobbelig parcours en over een éénmaking bestaat nog veel discussie. Ik wil me dan ook heel graag behoeden om geen enkele uitspraak te doen over het feit of Europa al dan niet meer of minder een Unie zou moeten zijn. Stel nu echter dat we in een confederaal Europa zouden leven: zou het dan wenselijk zijn dat iedere burger bij het vaccineren zijn identiteitskaart zou moeten bovenhalen om een elektronisch vinkje aan te duiden? Het zou alvast heel wat stof doen oplaaien over het waarborgen van de privacy en identiteitsvrijheid. Het huidige Europese model is echter geen confederatie (lees: een samenstelling van deelstaten) en burgers beschikken momenteel ook niet over een Europese identiteitskaart.
Om u een helder beeld te scheppen over de basisprincipes van de Europese Unie is het belangrijk om zicht te krijgen op welke waarden en normen de Europese Unie ooit ontstaan is. Ik wil u ervan overtuigen dat ondanks die grondbeginselen van Unie, de politiek natuurlijk continu in beweging is: dat wil zeggen dat die grondbeginselen – zoals trouwens ieder politiek concept – vrij staan voor de interpretatie van onze huidige leiders. In 1952 kwam er op vraag van Frans minister van Buitenlandse Zaken Robert Schuman een middel om de wapenproductie te controleren op het Europese continent: de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal werd geboren. In die Gemeenschap zetelde telkens één minister per deelnemend land. Daarnaast richtten de deelnemende landen waaronder Frankrijk, Duitsland, België, Nederland, Italië en Luxemburg een parlementaire vergadering op. Ik vertel u dit omwille van twee redenen: enerzijds ontstaat hier een dubbele structuur, nl. een supranationale factor die over de landsgrenzen van de Europese staten heen reikt en een internationale factor die overleg pleegt tussen de verschillende staten. Anderzijds wordt hier al de hoofdzaak van wat later de Unie zou heten duidelijk: een vrije, economische markt creëren. Dit laatste idee wordt later uitgebreid met de welbekende Schengenzone die het vrij verkeer van kapitaal, goederen, diensten en personen moet mogelijk maken. Waarom een vrij verkeer van die opgesomde zaken? U heeft de Brexitaffaire wel gezien in de actualiteit eind 2020: paperassen vermijden, neemt een grote economische barrière weg.
Men had in 1952, middenin de naweeën van de Tweede Wereldoorlog, kunnen beslissen om de zaken anders aan te pakken en een verenigd Europa te creëren. De dubbele structuur impliceert dat de nadruk echter niet lag op een vereniging van verschillende staten, maar op een samenwerkingsverbond (op economisch vlak meer bepaald). In de loop der jaren hebben Europese leiders nieuwe pogingen ondernomen om de Europese staten nog dichter bij elkaar te krijgen. Telkens stootten ze op het behoud van de nationale naties. Europa koos er daarom duidelijk voor om zich te focussen op het economische aspect. Na 2008 heeft men in een bijzonder kwetsbaar, economisch klimaat verschillende lidstaten (deels) uit de crisis getrokken. Politici van vandaag kijken maar al te graag naar hoe ze de zaken morgen beter kunnen aanpakken dan voorheen. Probleem is wel dat ze vaak vastzitten in de constructies die vandaag bestaan. Hoe dat allemaal verwant houdt met het coronapaspoort, zal ik nu verder uitleggen.
Op de website van de Europese Unie vindt u de volgende informatie terug:
“De Unie is een ruimte van vrijheid, veiligheid en recht, waarin de grondrechten en de verschillende rechtsstelsels en -tradities van de lidstaten worden geëerbiedigd.De Unie zorgt ervoor dat aan de binnengrenzen geen personencontroles worden verricht en zij ontwikkelt een gemeenschappelijk beleid op het gebied van asiel, immigratie en controle aan de buitengrenzen, dat gebaseerd is op solidariteit tussen de lidstaten en dat billijk is ten aanzien van de onderdanen van derde landen. Voor de toepassing van deze titel worden staatlozen gelijkgesteld met onderdanen van derde landen.[…]” bron: Een ruimte van vrijheid, veiligheid en recht: algemene aspecten | Infopagina’s over de Europese Unie | Europees Parlement. (z.d.). Geraadpleegd op 3 maart 2020, van https://www.europarl.europa.eu/factsheets/nl/sheet/150/een-ruimte-van-vrijheid-veiligheid-en-recht-algemene-aspecten
Ik markeerde voor u de belangrijkste zaken waarmee ik aan de slag wil gaan.
Allereerst is de Unie een ruimte waarin vrijheid en veiligheid van primordiaal belang zijn. Een coronapaspoort zou kunnen aangeven of je gevaccineerd bent, een test hebt ondergaan en/of de ziekte hebt doorgemaakt en op die manier immuniteit hebt opgebouwd. Het is niet mis te begrijpen dat men op die manier de poorten van de vrijheid weer wil openen, hoewel het de vrijheid van de burger net inperkt. Ik ben geen antivaxxer, helemaal niet, ik zal zelfs opgelucht ademhalen wanneer ik eindelijk mijn vaccinatie-uitnodiging in de brievenbus krijg (als die via digitale weg zou komen, zou ik nog gelukkiger zijn). Wanneer ik echter nog niet de kans heb gehad om mij te laten vaccineren, geen symptomen ontwikkeld heb en de ziekte nog niet heb doorgemaakt, zou dat allemaal op mijn coronapaspoort staan waardoor een lidstaat de mogelijkheid heeft mij bepaalde vrijheden te ontnemen. Het is goed te verstaan dat de Europese leiders graag willen dat de lidstaten zelf kunnen bepalen welke gevolgen er aan zo’n coronapaspoort worden gekoppeld. De vrijheid van kapitaal, goederen, diensten en personen wordt op die manier niet nageleefd, want de Unie doet niet haar best om die vrijheid te waarborgen.
Ten laatste benadrukt de Unie dat ze ervoor zorgt dat er geen personencontroles worden verricht aan de binnengrenzen van de Unie. Als ieder lidstaat voorwaarden zou kunnen opleggen aan het oversteken van binnengrenzen, dan kan er ook niet worden voldaan aan deze stelling van de Europese Unie.
U kan zich onmiddellijk afvragen of België dan niet in overtreding is met de basisprincipes van de Unie. Zij die bij het begin van de coronapandemie smeekten om de binnengrenzen te sluiten, smeken nu om ze weer te openen. Een contradictie als het aankomt op de identiteit van de Europeaan. Ik geloof niet dat het sluiten van de Belgische grenzen nefast is voor de vrijheid van de Europese burger. De overheid wil zich namelijk behoeden voor een verdere verspreiding van het coronavirus. Als ze ziet dat er meer virustransactie is door niet-essentiële reizen, kan ze op die manier voorkomen dat uw vrijheid verder wordt ingeperkt. Uw vrijheid, mijn vrijheid en de vrijheid van onze Europese medeburgers. De overheid moet dan wel rekening houden met het feit dat die situatie slechts houdbaar is voor een beperkte periode. Daar kan verder over worden gediscussieerd.
Door het invoeren van een coronapaspoort kunnen, zoals eerder gezegd, verschillende lidstaten hun eigen voorwaarden opleggen om al dan niet de binnengrenzen over te steken. Quasi de gehele wereldbevolking leeft al een jaar met de rem op omdat het coronavirus ons dat toelegt. Studies en logisch inzicht in de situatie leren ons dat er geen datum bestaat waarop die rem volledig en abrupt zal worden gelost. Restricties op bepaalde activiteiten, eventueel zeer plaatselijk, zullen daarom nog lange tijd deel uitmaken van het dagelijks leven. Een coronapaspoort komt in essentie neer op het inperken van vrijheden op de langere termijn.
De Unie belooft ook de veiligheid van haar burgers te garanderen en dat kan ze niet doen zolang ze niet kan garanderen dat iedere burger – niet alleen recht heeft op een vaccin – maar weldegelijk een vaccin ter beschikking krijgt. Op dit moment ziet het er niet naar uit dat één van de Europese lidstaten binnen een korte periode die belofte kan waarmaken. Is dat zeer erg? Als men ervoor zorgt dat de meest kwetsbare groepen al een vaccin kunnen krijgen toegediend, is dat een mooi vooruitzicht. Er zijn echter niet genoeg vaccins op dit moment. De Europese Unie zal de veiligheid van iedere burger dus niet kunnen garanderen door een coronapaspoort te verlenen waarvan niet iedere burger dezelfde kansen heeft gehad om aan de quota van dat paspoort te voldoen.
Een coronapaspoort kan de Europese grondrechten inzake vrijheid en veiligheid niet naleven en heeft zou aldus geen democratisch draagvlak mogen krijgen. Daarnaast is het politiek gezien schadelijk voor de Europese Unie op de langere termijn aangezien Europese topleiders op die manier aan democratische geloofwaardigheid zullen verliezen. Men werkt immers ongelijkheid in de hand en dat is op geen enkele manier wenselijk.
